Op 20 maart 2014, het was de eerste dag van de lente, organiseerde ik, Peter Smith, een groot psychologisch experiment: zwerfie-dag.

De bedoeling van deze actie was om zoveel mogelijk mensen op één en dezelfde dag te enthousiasmeren om één stukje zwerfafval op te ruimen.

Misschien denk je nu dat het mijn bedoeling was om op die dag zoveel mogelijk zwerfafval op te ruimen. Dat was voor mij bijzaak. Waar het mij echt om te doen was om zoveel mogelijk mensen iets kleins te laten doen. 

Vanuit de psychologie is bekend dat als je mensen eerst om een kleine gunst vraagt, dat die mensen daarna sneller bereid zijn om meer te doen. Dit wordt ‘the foot in the door-technique‘ genoemd.

Waarom dan nog die foto op twitter? Een ander psychologisch fenomeen heet het ‘bystander-effect’. In het kort: mensen zijn eerder bereid iets te doen als ze het anderen al hebben zien doen. Dat is de reden waarom ik mensen vroeg een foto te maken en die op twitter te posten met de hashtag #zwerfie.

Maar er was nog een reden waarom ik deze dag organiseerde en dat had alles te maken met nog een ander psychologisch fenomeen: Aangeleerde hulpeloosheid. De engelse term hiervoor is denk ik meer bekend: ‘Learned Helplessness‘.

Volgens mij lijden steeds meer mensen aan aangeleerde hulpeloosheid. Ze denken dat alleen anderen, de overheid en/of bedrijven, grote problemen kunnen oplossen. Symptomen van Learned Helplessness zijn apathie en depressie, soms zelfs agressie. Deze symptomen zien we inderdaad steeds meer in onze maatschappij. Populisten gedijen in zo’n klimaat.

Zelf weer verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leven en je omgeving blijkt een probaat middel tegen aangeleerde hulpeloosheid. Veel mensen die zelf weer verantwoordelijkheid nemen door bijvoorbeeld zwerfafval op te ruimen, geven aan dat ze zich gelukkiger voelen.

De actie werd overigens een geweldig succes. Er deden meer dan 14.000 mensen aan mee. Misschien werd het hiermee wel het grootste psychologisch experiment van Nederland. Wil je weten hoe ik weet dat het zo’n groot succes was? Kijk dan even op de pagina waarin ik uitleg hoe zwerfie werd bedacht: zwerfie.nl

Één van die mensen die ik met deze actie wist te enthousiasmeren om voor het eerst in zijn leven zwerfafval op te ruimen werd daarna vrijwilliger bij KLEAN.

Hij vertelt hieronder over zijn ervaringen als vrijwilliger bij KLEAN:

Van irritatie naar geluk

Een aantal maanden gebeurde er niets. Ik ergerde mij lekker verder, gaf de schuld aan de wereld in het algemeen en mijn medemens en de gemeente in het bijzonder. Ergens begin maart postte ik de foto opnieuw met het idee om een keer met een groep mensen zwerfafval te gaan rapen en dat bij de gemeente tijdens een raadsvergadering te dumpen. Zo, ik zou wel even een statement maken! Enthousiaste reacties van mensen die mee wilden klagen, maar weinig mensen die mee wilden doen. Er gebeurde dus weer lekker niks.

Dacht ik.

Een vriend van me vertelde dat hij met zijn gezin af en toe lekker ging opruimen in de buurt, iemand anders wees me er op dat je gratis grijpers kon halen bij de gemeente en mijn nicht in Den Haag wees me op #zwerfie-dag georganiseerd door KLEAN, waarbij mensen werd gevraagd een #zwerfie te maken. #zwerfie kende ik niet, was ook nog maar net geboren, maar aangezien ik die dag toch papadag had en het mooi weer was heb ik een vuilniszak aan de kinderwagen geknoopt en ben al fotograferend en rapend enigszins beschroomd door Purmerend gewandeld. Ik kreeg enthousiaste blije reacties en was gewapend met het antwoord “omdat het #zwerfie-dag is” voor als mensen kritische vragen zouden stellen waarom ik zo debiel deed.

Dat antwoord heb ik die dag niet hoeven geven, ik hoefde alleen maar vrolijk terug te groeten.

Vervolgens begon ik vaker te rapen. Ik haalde een grijper bij de gemeente, werd uitgiftepunt voor grijpers van het SVZO, twitterde er vrolijk op los, verzon #zwerfie-bingo, dat werd opgepikt en professioneel uitgewerkt, verzon mijn alter-ego Zwerfinator, kwam uitgebreid in de krant (precies wat mijn eigenlijke doel was) en op de radio (dit vond ik pas echt geil), raapte vrolijk verder, mocht steeds meer Purmerenders begroeten die het ook gingen doen en een grijper bij me kwamen halen, leerde via internet steeds meer positieve mensen kennen die ook het #zwerfie-virus te pakken hadden, ging #zwerfie-rapend op pad met Mona Keijzer en ga zo maar door. Ik leerde zelfs over de plastic soep, een fenomeen dat ik helemaal niet kende en hoe makkelijk we die kunnen bestrijden. En ik zag mijn wijk schoner worden en blijven.

Allemaal kleine persoonlijke gelukjes.

Er is nog veel meer te vertellen, maar ik hou ook wel eens wat dingen voor mezelf (dat is wat ik zelfs nog vaker doe dan zwerfafval opruimen). Het grootste geluk is natuurlijk dat ik zie hoeveel mensen een positieve omslag maken van klagen naar af en toe iets oprapen )ik bedoel hoe vaak mensen voor mij applaudisseren). Ik vraag niemand hetzelfde te doen als ik, een evangelist wil ik niet worden. Alhoewel dat soms moeilijk is. Tussen de grote hoeveelheden aan negatief nieuws word ik echter zo gelukkig van de mensen die positieve dingen doen, dat ik bijna blij ben dat er zwerfafval bestaat (en daarom wil ook liever niet dat het probleem opgelost wordt).

En toch hoop ik niet mijn tweejarige jubileum te hoeven vieren.

Ik zou pas echt gelukkig zijn natuurlijk als er volgend jaar gewoon helemaal geen zwerfafval meer ligt, onder meer doordat 25 procent van de mensen de gewoonte heeft om elke dag een #zwerfie te rapen.

En zelfs die mensen hoeven dat dan bijna nooit meer te doen omdat de wereld dan schoon is en blijft.

Hij Die Graag Genoemd Wil Worden a.k.a. Zwerfinator 

Noot van Peter Smith, a.k.a. Zwerfielosoof:

Hij Die Graag Genoemd Wil Worden illustreert met bovenstaand verhaal prachtig de theorie en filosofie van mij:

Hij leed duidelijk aan ‘Learned Helplessness’. Eerst ergert hij zich omdat hij meent dat de verantwoordelijkheid bij anderen ligt. Hij is boos op de gemeente. Samen met andere boze mensen wil hij de gemeente ter verantwoording roepen. Vervolgens neemt hijzelf verantwoordelijkheid en wordt een gelukkiger mens.​

Zelf zwerfafval opruimen wordt pas een optie voor Hij Die Graag Genoemd Wil Worden als een vriend hem vertelt dat hij ‘af en toe lekker gaat opruimen in de buurt’. ‘Je Weet Wel’ ziet het anderen doen. Een prachtig voorbeeld van het bystander effect.

Tevens is dit een prachtig voorbeeld van ’the foot in the door technique’: Ik vraag hem één stukje op te ruimen en vervolgens wordt hij vrijwilliger bij KLEAN.